4857 sayılı İş Kanunumuz uyarınca işçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisinin sona erme biçimine göre tarafların tazminat ödeme yükümlülüğü doğmaktadır. Uygulamada, işçinin, işverenine karşı açtığı davalarda Yerel Mahkemeler öncelikle işçinin SGK kayıtlarının celp edilmesine, ardından dosyada delil olarak gösterilmişse işyeri özlük dosyası bordro ve yıllık izin çizelgeleri ile puantaj kayıtlarının istenilmesine, işçinin aldığı ücret konusunda taraflar arasında uyuşmazlık var ise emsal ücret araştırması yapılmasına, taraflar uyuşmazlık konusu ile ilgili tanık dinlenilmesini talep etmiş ise tanıkların dinlenmesine, dava dosyasında ödemelerin banka hesabıyla yapıldığına ilişkin beyanlar yer alıyor ise banka hesap hareketlerinin celp edilmesine karar vermekte olup, ardından, işçinin işçilik alacaklarının hesaplanabilmesi için dosyayı bilirkişiye tevdii etmektedirler.
İşçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinin sona erme biçimine göre işçinin talep edebileceği ücret ve tazminatlar;Kıdem tazminatı, İhbar tazminatı, Kötü niyet tazminatı, İş kazası / Meslek hastalığı sebebiyle alınacak tazminat, Sendikal tazminat, Eşit davranmama tazminatı, Fazla mesai ücreti, Hafta tatili ücreti, Ulusal bayram ve genel tatil ücreti, Yıllık izin ücreti, Asgari Geçim İndirimi, Diğer ücretler (prim, ikramiye, çocuk yardımı, işyeri uygulaması haline gelen yardımlar vb.)
Kıdem tazminatı; işyerinde en az 1 yıldır çalışmakta olan işçinin, iş sözleşmesi belirli şartlarda sona erdiğinde, almaya hak kazandığı ve işyerinde çalışmış olduğuher bir sene için bir aylık brüt ücreti tutarında aldığı ödemedir.
İhbar Tazminatı; İşçinin işten ayrılırken bildirim sürelerini beklemeyip işten ayrılması ya da işçisini işten çıkarmak isteyen işverenin bildirim sürelerini beklemeksizin işçisini çıkarması halinde karşı tarafa ödemekle yükümlü olduğu tazminat türüdür.
Askerlik tazminatı; Askere giden işçi askerden döndüğünde, iki ay içinde eski işverenine işe girmek için başvurursa, işvereni işçiyi işe almak zorundadır. Ama işe almak istemezse bu durumda ona 3 aylık ücreti tutarında askerlik tazminatı ödemesi gerekir.
Eşit davranma tazminatı; İşveren işçileri arasında objektif bir neden olmaksızın İş Kanunu`nun 5. maddesinde belirtilen şekilde bir ayrım yaparsa işçisine 4 aylık ücretine kadar eşit davranma ilkesine aykırılık tazminatı ödemek zorunda kalabilir.
İşe başlatmama tazminatı; İş güvencesi kapsamında işe iade davası açarak davayı kazanan işçiyi, işveren işe başlatmak durumundadır.Ama başlatmak istemezse işçinin 8 aylık ücreti tutarına kadar belirlenen işe başlatmama tazminatı ödemek zorunda kalacaktır.
Fazla mesai ücreti; İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalarıdır. Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Yıllık izin ücreti; Yıllık ücretli izin işyerinde deneme süresi de dahil olmak üzere bir yılını dolduran işçilere verilir ve bu haktan vazgeçilemez. Yıllık ücretli iznin asgari süreleri çalışma yılına göre değişmektedir. İşçinin çalıştığı süre zarfında kullanmadığı yıllık ücretli izinleri ücrete çeviremez. Biriken izinleri sadece kullandırılarak bitirilir. Ancak işçinin iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte kullanmadığı yıllık izinlerinin ücret karşılığı ödenir.
7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu`nun yürürlüğe girmesinden önce kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı için zamanaşımı 10 yıl olarak uygulanmaktaydı. Ancak 7036 Sayılı Kanunun 15. maddesi ile getirilen İş Kanunu ek 3. maddesi ile kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı ve eşit davranma ilkesine uyulmaksızın iş sözleşmesinin feshinden kaynaklanan tazminat talepleri için zamanaşımı süresi 5 yıl olarak belirlenmiştir. Bu noktada zamanaşımı süresi 10 yıldan 5 yıla düşmüştür.
Buna göre; İş sözleşmesi 25 Ekim 2017 tarihi itibariyle fesih edilen çalışmaların, tazminatlarını talep ederken 4587 sayılı İş Kanunu`nun Ek madde 3`te düzenleme altına alınan zamanaşımı sürelerini dikkate almaları gerekmektedir.
Av. Aysel MEMİŞ / MEMİŞ HUKUK BÜROSU
